İslamın müqəddəs kitabı Quranda “ruzi” məsələsinə aid ayələr çoxdur. Amma bu ayələri yanaşı oxuyanda aydın şəkildə ziddiyyətlər üzə çıxır. Bir yerdə deyilir ki, ruzi yalnız Allahın əlindədir, kimə nə qədər verəcəksə, o qədər olacaq. Başqa bir yerdə isə açıq şəkildə bildirilir ki, insan yalnız öz çalışdığına sahib olacaq. Bu, bir-birini tam inkar edən yanaşmalardır.
Ayələrdən nümunələr:
1. Ən’am, 151:
“Uşaqlarınızı yoxsulluq qorxusundan öldürməyin. Biz onları da, sizi də ruzi ilə təmin edirik.”
Burada açıq şəkildə deyilir ki, ruzini Allah verir. İnsanın əlinin zəhməti sanki heç bir rol oynamır.
2. Nəhl, 71:
“Allah ruzi baxımından bəzilərini digərindən üstün etmişdir…”
Bu ayə göstərir ki, sosial fərqliliklər, kasıblıq və varlılıq ilahi bölgünün nəticəsidir. Ədalətsizlik belə “Allahın planı” kimi təqdim olunur.
3. Tələq, 3:
“Kim Allaha təvəkkül edərsə, Allah ona kifayət edər. Allah istədiyini ruziləndirər.”
Burada sanki çalışmaq deyil, sadəcə təvəkkül əsas şərt kimi qoyulub. Yəni insan sadəcə inanmalı, gerisini Allah həll edəcək.
4. Nəcm, 39:
“İnsana ancaq çalışdığı vardır.”
Bu ayə isə tam əks fikri deyir: hər kəs yalnız zəhmətinin qarşılığını alır.
Əgər ruzi əvvəldən Allah tərəfindən müəyyən edilibsə, insanın çalışmasının mənası nədir? Yox əgər ruzi yalnız əməyin nəticəsidirsə, onda “Allah kimə istəsə verər” ifadəsi boş söz olur. İki yanaşma arasında dərin məntiqi uçurum var. Bir tərəfdə tam qədərçilik (hər şey yazılıb), digər tərəfdə isə insanın azad iradəsi və zəhməti.
Bu ziddiyyətlər əslində dinin yaranma dövründəki sosial vəziyyətlə bağlıdır. Kasıb camaatı sakitləşdirmək üçün “Allah ruzini verir” kimi ayələr ortaya atılmışdı – yəni kasıblıq sənin günahın deyil, Allahın bölgüsüdür. Amma digər tərəfdən, işləməyən cəmiyyət dağılardı. Ona görə də “ancaq çalışdığının qarşılığını alacaqsan” mesajı da lazım idi.
Beləliklə, Quranın ruzi haqqında ayələri bir-birini tamamlamır, əksinə, bir-birini inkar edir. Bu da göstərir ki, dini mətnlərdə məqsəd məntiqi ardıcıllıq yox, insanları həm itaətə, həm də işləməyə yönləndirmək olub. Bir tərəfdə passiv təslimiyyət, digər tərəfdə fəal zəhmət – hər iki yanaşma bir yerdə təqdim olunub, nəticədə ziddiyyət qaçılmaz olub.
MM.AZ
