Azərbaycanda məhkəmə sistemi, ölkənin hüquq və ədalət sisteminin əsasını təşkil edir. Məhkəmələr dövlətin müstəqil orqanı olaraq, qanunun aliliyini təmin edir və vətəndaşların hüquqlarını qorumaq məqsədilə fəaliyyət göstərirlər.
Məhkəmə sistemində bir neçə əsas instansiya mövcuddur: birinci instansiya məhkəmələri, apellyasiya məhkəmələri, Ali Məhkəmə və Konstitusiya Məhkəməsi. Birinci Instansiya Məhkəmələri Birinci instansiya məhkəmələri mübahisələrə ilk dəfə baxan və qərar qəbul edən məhkəmə orqanlarıdır. Burada mülki, cinayət, inzibati və kommersiya işləri üzrə mühakimələr aparılır. Bu məhkəmələr tərəflərin arqumentlərini dinləyərək müvafiq qərarlar verir. Birinci instansiya məhkəmələrinin qərarlarına qarşı apellyasiya şikayətləri verilə bilər. Apellyasiya Məhkəmələri Apellyasiya məhkəmələri, birinci instansiya məhkəmələrinin qərarlarından verilən şikayətləri nəzərdən keçirir. Bu məhkəmələr qərarın düzgünlüyünü yoxlayır, səhvləri aradan qaldırır və lazım gəldikdə qərarı dəyişdirir, ləğv edir və ya yenidən baxılmasına qərar verir. Azərbaycanda beş apellyasiya məhkəməsi mövcuddur: Bakı, Gəncə, Şəki, Sumqayıt və Şirvan apellyasiya məhkəmələri. Ali Məhkəmə Ali Məhkəmə, məhkəmə sisteminin ən yüksək orqanıdır və ölkənin məhkəmə sistemində son qərarı qəbul edən instansiyadır. O, apellyasiya məhkəmələrinin qərarlarına qarşı verilən kassasiya şikayətlərini araşdırır və yekun qərar verir. Ali Məhkəmənin qərarları məhkəmə sistemi üzrə son söz hesab olunur. Konstitusiya Məhkəməsi Konstitusiya Məhkəməsi ölkənin ən ali hüquqi orqanlarından biridir və onun əsas funksiyası Konstitusiyanın üstünlüyünü təmin etməkdir. Bu məhkəmə, qanunların və normativ hüquqi aktların Konstitusiyaya uyğunluğunu yoxlayır və ziddiyyətli hesab edilən qanunları etibarsız sayır. Həmçinin, Konstitusiya Məhkəməsi Prezidentin sərəncamlarının və digər normativ hüquqi aktların Konstitusiyaya uyğunluğunu müəyyən edir. Məhkəmə Hakimiyyətinin Müstəqilliyi Azərbaycanda məhkəmə hakimiyyəti müstəqildir və hakimlər yalnız qanuna tabe olaraq fəaliyyət göstərirlər. Heç bir dövlət orqanı, şəxsi və ya qurum məhkəmənin qərarlarına təsir edə bilməz. Bu müstəqillik, ədalət sisteminin düzgün və şəffaf işləməsini təmin etmək məqsədini güdür. Azərbaycanda məhkəmə sistemi, hüquq və ədalətin qorunmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Hər bir məhkəmə instansiyası öz fəaliyyətini müstəqil şəkildə həyata keçirir, qərarlar isə hüququn aliliyini və vətəndaşların hüquqlarını təmin edir. Ali Məhkəmənin qərarları son olaraq qəbul edilir, Konstitusiya Məhkəməsi isə ölkənin hüquq sisteminin sabitliyini təmin edir və Konstitusiyanın qorunmasına nəzarət edir.
Məhkəmə sistemində bir neçə əsas instansiya mövcuddur: birinci instansiya məhkəmələri, apellyasiya məhkəmələri, Ali Məhkəmə və Konstitusiya Məhkəməsi. Birinci Instansiya Məhkəmələri Birinci instansiya məhkəmələri mübahisələrə ilk dəfə baxan və qərar qəbul edən məhkəmə orqanlarıdır. Burada mülki, cinayət, inzibati və kommersiya işləri üzrə mühakimələr aparılır. Bu məhkəmələr tərəflərin arqumentlərini dinləyərək müvafiq qərarlar verir. Birinci instansiya məhkəmələrinin qərarlarına qarşı apellyasiya şikayətləri verilə bilər. Apellyasiya Məhkəmələri Apellyasiya məhkəmələri, birinci instansiya məhkəmələrinin qərarlarından verilən şikayətləri nəzərdən keçirir. Bu məhkəmələr qərarın düzgünlüyünü yoxlayır, səhvləri aradan qaldırır və lazım gəldikdə qərarı dəyişdirir, ləğv edir və ya yenidən baxılmasına qərar verir. Azərbaycanda beş apellyasiya məhkəməsi mövcuddur: Bakı, Gəncə, Şəki, Sumqayıt və Şirvan apellyasiya məhkəmələri. Ali Məhkəmə Ali Məhkəmə, məhkəmə sisteminin ən yüksək orqanıdır və ölkənin məhkəmə sistemində son qərarı qəbul edən instansiyadır. O, apellyasiya məhkəmələrinin qərarlarına qarşı verilən kassasiya şikayətlərini araşdırır və yekun qərar verir. Ali Məhkəmənin qərarları məhkəmə sistemi üzrə son söz hesab olunur. Konstitusiya Məhkəməsi Konstitusiya Məhkəməsi ölkənin ən ali hüquqi orqanlarından biridir və onun əsas funksiyası Konstitusiyanın üstünlüyünü təmin etməkdir. Bu məhkəmə, qanunların və normativ hüquqi aktların Konstitusiyaya uyğunluğunu yoxlayır və ziddiyyətli hesab edilən qanunları etibarsız sayır. Həmçinin, Konstitusiya Məhkəməsi Prezidentin sərəncamlarının və digər normativ hüquqi aktların Konstitusiyaya uyğunluğunu müəyyən edir. Məhkəmə Hakimiyyətinin Müstəqilliyi Azərbaycanda məhkəmə hakimiyyəti müstəqildir və hakimlər yalnız qanuna tabe olaraq fəaliyyət göstərirlər. Heç bir dövlət orqanı, şəxsi və ya qurum məhkəmənin qərarlarına təsir edə bilməz. Bu müstəqillik, ədalət sisteminin düzgün və şəffaf işləməsini təmin etmək məqsədini güdür. Azərbaycanda məhkəmə sistemi, hüquq və ədalətin qorunmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Hər bir məhkəmə instansiyası öz fəaliyyətini müstəqil şəkildə həyata keçirir, qərarlar isə hüququn aliliyini və vətəndaşların hüquqlarını təmin edir. Ali Məhkəmənin qərarları son olaraq qəbul edilir, Konstitusiya Məhkəməsi isə ölkənin hüquq sisteminin sabitliyini təmin edir və Konstitusiyanın qorunmasına nəzarət edir.
Hüquqşünas Zaur Quliyev “AZE-HÜQUQ SERVİS” MMC-nin direktoru
