Parixan xanımın qardaşı Şah II İsmayıla yazdığı məktubu

Qeyd. Pərixan xanım — Şah I Təhmasibin qızıdır. O, öz dövrünün ən nüfuzlu qadınlarından biri olmuş, savadlı, siyasi cəhətdən fəal və sarayda əhəmiyyətli təsirə malik bir şəxsiyyət kimi tanınmışdır.

1576-cı ildə Şah Təhmasibin vəfatından sonra Səfəvi dövlətində hakimiyyət uğrunda kəskin mübarizə başlamışdır. Bu mübarizədə Parixan xanım əsas rollardan birini oynamış və taxt-tac məsələsinə faktiki nəzarəti ələ almışdır. O, qardaşı İsmayılın — Şah II İsmayılın — taxta çıxmasına dəstək vermişdir.

Lakin İsmayılın hakimiyyətə gəlişindən qısa müddət sonra onların münasibətləri kəskin şəkildə pisləşmişdir. Şah II İsmayıl öz ailə üzvlərinə qarşı belə şübhə ilə yanaşmağa başlamışdır. O, ehtimal edilən rəqibləri aradan qaldırmağa cəhd etmiş və sarayda böyük nüfuza malik olan bacısı Parixan xanıma qarşı da təhdidlərə başlamışdır.

“Uca Allaha daha yaxın olasan.

Nə vaxt fürsət taparsansa, bu məktubu oxu, ey xalqın ümid və pənah yeri. Mənə bəzi söz-söhbətlər çatıb ki, heç bir meyara sığmır, nə əxlaqa, nə şəriətə.

Birincisi — bizim “namussuzluğumuz” barədə atılmış böhtandır.

Dünyanı bağışlayan hökmdar — ailəsi Məhəmməd Mustafa və Əli Mürtəzanın ailəsinə bənzər, özü isə sanki dolunay tək parlayan bir şahdır. Belə bir hökmdar, axirətini bu dünyaya satmış bir neçə nəfərin könlünü almaq üçün dövlət işlərini qurmamalıdır. Axı insanların qulağı da var, ağlı da.

İkincisi — yerinə yetirilməsi mümkün olmayan öhdəliklər nə dinə, nə də hər hansı bir xalqa uyğun deyil. Götür dörd nəfər — bir ərəb, bir əcəm, bir tacik və bir türk — qoy oturub bir yerdə qərar versinlər.

Əgər onlar sənin tərəfini tutarlarsa, hökm bu olsun.

Mən onların hökmünü qəbul etməyə hazıram.

Əks təqdirdə, təqsirsiz bir insan haqqında qeybət etmək sənin uca məqamına və ilahi toplantılarına yaraşmaz.

Bu sözləri mən yalnız Şeyx Səfi və onun övladlarının taleyi üçün yazıram. Yoxsa nə yandırılmaqdan qorxuram, nə də ölümdən.

Çünki Allaha ibadət edənlərin yandırılıb öldürülməsi — sadəcə bir anlıqdır.

Nə böyük xoşbəxtlik və nə böyük şərəfdir ki, otuz illik saray həyatından sonra — hansı ki, bütün qohumlarım mənim məqamıma həsəd aparırdı — mənim təqsirsizliyim barədə xəbərlər ərəb və əcəm diyarlarda yayılıb.

Qoy bu dünya hələ mövcud ikən mən şəhid olum.

Əvvəlki şahların heç birinin hərəmdəki qadınları başqa padşahlara elçilər göndərmək şərəfinə nail olmamışdı.

Allaha və Onun səxavətinə həmd olsun ki, uca şahın izni və Uca Yaradanın iradəsi ilə mənim dörd elçim Anadoluda olub, Təhmasib şahın hüzuruna göndərilən hər bir elçi mənim iqamətgahımda qəbul olunub.

Onun (şahın) özünü rahat hiss etdiyi yeganə yer — mənim yanım idi.

Heç bir başqa şahzadə bu şərəfə nail olmamışdı.

Qardaşlarım belə mənə qulaq asır, sözlərimi açıq ürəklə qəbul edirdilər.

Sən Qahqa qalasında idin, sənə elə cinayətlər yükləmişdilər ki, sən onları etməmişdin — və o zaman yalnız mən onların səni bağışlamasına nail ola bildim.

Bu dünyanı tərk etdikdən sonra Fatimə-Zəhranın yanında yer alacağım üçün xoşbəxtəm. Mən tənhalığa çəkiləcəyəm, lakin cənnətin zirvəsində — bu, ədalətli əməlin mükafatıdır.

Çünki Qurani-Kərim haqdır,

və möminlərin əmiri — Allahın aslanı Əli ibn Əbi Talib, insanların şahı və Rəbbin şiri, ona salam olsun — mənim qoruyucum və dayağımdır.

Bəli, ölümdən yalnız bu dünyada pis əməlləri səpələnmiş və axirətdə aşkara çıxacaq olan qorxar.

Bütün imamlar şəhid olaraq ölmək üçün dua ediblər.

Daha bir məsələ — qadınların dövlət işlərində iştirakı mövzusudur.

Axı hansı müdrik insan, o mübarək şah (Təhmasib) ilə ayrılıqdan sonra bu dünyanın hakimiyyətini istəyərdi?

Bu, boş söz-söhbətdir. Qadınlar heç vaxt hakimiyyət arzusu daşımayıblar.

Əgər mən istəsəydim, elə o vaxt ki, hakimiyyət əlimdə idi, süd iyi hələ ağızlarından çəkilməmiş bir şahzadəni seçər və heç bir çətinlik çəkmədən idarə edərdim.

Yaxud əgər mən də digər şahzadə xanımlar kimi ərə getmək istəsəydim, Bəhram Mirzənin iki layiqli oğlundan birini seçərdim — onda nə bu qədər mübarizə aparmağa ehtiyac qalardı, nə də o qardaşın (İsmayıl) dirçəlişi və qorunması uğrunda savaşmağa.

Bəli, bu söz doğrudur: Yaxşılığa qarşılıq pislik olur — deyiblər.

Mən artıq kəfənimi geyinmişəm, küncünə “Ya Əli” sözünü yazmışam və ölümə hazıram. Nə istəyirsənsə, tərəddüd etmədən et.

Başqa bir məsələ də var: ola bilsin ki, atamızın nəslində və ya başqa ailələrdə belə hallara dözümlü yanaşılmasın, lakin şahların həyatı həmişə tarixə yazılır.

Sən elə düşünürsən ki, dünya nemətlərindən üz döndərmiş, haram qazanca qapıları bağlayıb, xeyir və izzət yollarını açıq qoymuş şah Təhmasib, öz hörmətli hərəminə qarşı laqeyd ola bilərdi?

Mən ömrüm boyu fiqh kitablarını oxumuşam,

Qurani-Kərimin çoxsaylı təfsirlərini əzbərləmişəm —

Bəs niyə mənə belə ləkələr vurulur?

Mən, başqa şahzadələrdən fərqli olaraq, heç vaxt atamın sarayından uzaq düşməmişəm, küçələrdə gəzməmişəm, hamam görməmişəm, ovda olmamışam — amma yenə də məni böhtanlarla ləkələyirlər.

Əgər məsələ qeyrətə (qoruyucu qısqanclığa) bağlıdırsa, məndən çox narahat olmalı adamlar var.

Əgər hakimiyyət qorxusudursa —

Elə bir şahzadə göndər ki, taxta layiq və döyüşçülərin ən yaxşısıdır,

Qılıncını çəkib məni öldürsün və sənin qəlbin rahat olsun.

Mən ölməyə hazıram, başqaları isə taxt üçün can atır.

Ağılını başına yığ — o böyük şahın qadınlarını rahat burax,

Bu yolun axırı yaxşı deyil.

Əgər dünyanı ələ keçirmək istəyirsənsə və vicdanın təmiz olsun deyə çalışırsansa —

Xeyirxah ol və mərhəmətlə davran.

“Böyük tikan dərin batır”,

Amma “yaxşı niyyət və əməllə bütün dünya güllərlə bəzənər”.

Doğrudur: öldürmə və dağıntı ilə hökmranlıq etmək mümkün deyil.

Əgər olsaydı, Firaun, Haman və Şəddad bunu bacarardı.

Səfəvi şahlarının hamısı ləyaqətlə hökm sürüb.

Dünya — qoca və bitib-tükənməyən bir yerdir.

Ən dəyərsiz insan — yalnız bu dünyanın mirasına sahib çıxmaq istəyən adamdır,

Hansını ki, Firaun və Haman qoyub getmişdi.

Afərin o şəxsə ki, qarşısında minlərlə ləzzət və imkan varkən,

Yenə də Allahın ibadəti və zikri ilə hökm sürür.

Kim var idi belə? Təkcə şah Təhmasib — Hüseynin aslanı.

Allah onun məzarını nurlandırsın — o, ömrünü ibadətə və yaxşılığa həsr etmişdi.

Bir qarışqaya belə zərər verməzdi, arpa çörəyi yeyərdi.

Onun hərəminin qadınları bunu yaxşı bilirdi:

Ona yeddi cür yemək təqdim edərdilər, amma əlinə belə toxundurmazdı.

Necə ki, günah və ləzzətə də əli toxunmamışdı.

Bunu sənə deməliydim.

Bir məsələ də: evlərimi dağıtmaq haqqında söz-söhbətlər gəzir.

Bu mənim üçün önəmli deyil. Qoy qəbir evi salamat olsun,

Bu dünya evi onsuz da əvvəlcədən viran idi.

Evim üçün özünü narahat etmə — dağıdılması daha yaxşıdır.

Dünya evi sadəcə ötəri bir yerdir.

Mən o şəxsin xidmətçisiyəm ki,

O demişdi: “İnsan evə layiqdir.”

Əgər mənə inanmırsansa, məni bir atəş məbədinə göndər,

Çünki belə bir atadan sonra mənə yalnız od məbədi yaraşar.

Bağçanı başqalarına — varlı və sevimli oğul-qızlara saxla.

Bu dünya — Cəmsidə, Sezarda, Çin imperatorunda qalsın.

İbadət — mələklər üçündür, cənnət — səfa üçün.

Cəhənnəm pis insanlar, cənnət yaxşılar üçündür.

Biz Allaha aidik, Allahın mahiyyəti isə bizə.

Bir məsələ də var: mənim cariyələrimi əlimdən alıblar. Halbuki saray hərəminin qaydası belədir ki, kimin kifayət qədər cariyəsi yoxdursa, o, hərəmdə qalmağa layiq deyil. Bu, sağlam bir düşüncə deyil — guya hamı eyni dərəcədədir. Amma onlar məni tanımırlar — nə sahib olduğumu, nə də nəyim olmadığını.

Mən heç vaxt hərəmdən çölə çıxmamışam, halbuki onlar hər cümə gecəsi Şahzadə Hüseynin ziyarətinə gedirlər. O zaman onların gerçək mövqeyi üzə çıxır və artıq gizlətməyin də mənası qalmır. Allah isə uca və böyükdür.

Peyğəmbər Məhəmmədin dövründə kafirlər zərif libaslar və zinətlərlə bəzənirdilər,

Amma Fatimə-Zəhra, Allahın yer üzündəki nümayəndəsinin və Qiyamət günündəki şəfaətçisinin həyat yoldaşı,

Bədənini tam örtməyə belə yetəcək geyimə malik deyildi.

Taxtadan olan ilan belə, əsl ilana bənzəmək istəsə,

Onun düşmən üçün zəhəri, dost üçün uğur gətirən onurğası haradadır?

Uca şah Təhmasibin də xanımları var idi,

Lakin onların heç biri, şahın bacıları və qızları haqqında danışmağa cürət etməzdi.

Ey Allah, bəzən insan öz dərəcəsindən aşa bilər,

Amma əgər belə şeylər baş verirsə, məni bacın sayma.

Bu nə təhqirdir ki, Sakinə Sultan xanım deyib:

“İki cariyə ona (Pari xana) bəs edər”?!

Əgər narahatlıq hakimiyyətlə bağlıdırsa — bu, yanlış fikirdir.

Əgər mən bir od daşı kimi qığılcım çıxara bilərdimsə, alışardım.

Amma nə edə bilərəm? Mən maqnit daşı kimiyəm —

Cəlb edirəm, lakin alışa bilmirəm.

Təmiz qal, qardaşım, və heç kimdən qorxma,

Axı camaşırçılar çirkli paltarı daşla yuyurlar.

İndi bu — mənim başım və mənim kəfənimdir.

Mən ölməyə hazıram. Nə edə bilirsənsə, tərəddüd etmə.

Əlvida.”